همایون ارشادی کیست؟ | بازیگر خوش نام سینما از «طعم گیلاس» تا «درخت گلابی»

رویداد۲۴ | مریم وحیدیان-صبح امروز، بیستم آبان ماه ۱۴۰۴، هنر ایران شاهد غروب ناگهانی یکی از چهره‌های خوش‌نام خود بود؛ همایون ارشادی، بازیگر سینما و تلویزیون ایران، پس از تحمل یک دوره بیماری سرطان، در سن ۷۸ سالگی درگذشت. ارشادی از بزرگان بازیگری ایران بود؛ اگرچه این مسیر را دیر هنگام و در سن ۵۲ سالگی آغاز کرد.

بیوگرافی همایون ارشادی

او زاده پنجم فروردین ۱۳۲۶ در اصفهان بود. تحصیلات و شغلش هیچ ارتباطی با صحنه نمایش نداشت. او تا مقطع دبیرستان در آبادان درس خواند و پس از گرفتن دیپلم در سال ۱۳۴۴، برای ادامه تحصیل در رشته معماری عازم ایتالیا شد و لیسانس خود را از دانشگاه ایتالیا دریافت کرد. پس از بازگشت به ایران، مدتی در یک شرکت ساختمانی در اهواز مشغول به کار شد. اما دوران اقامت او در ایران کوتاه بود و یک سال پس از انقلاب، به کانادا رفت و تا سال ۱۳۷۰ در آنجا ماند. جالب است بدانیم که ارشادی تا دو سه سالی پس از شروع بازیگری، یک شغل دوم نیز داشت. او به همراه خواهرش یک گالری مبلمان را اداره می‌کرد که کارشان شامل بازسازی مبلمان قدیمی و ساخت مبلمان جدید بود، اما به دلیل افزایش مشغله‌های سینمایی، این کار را رها کرد و تمام وقت به سینما پرداخت.

آغاز بازیگری همایون ارشادی و همکاری با عباس کیارستمی

ورود همایون ارشادی به دنیای بازیگری کاملاً اتفاقی بود. او از سال‌ها قبل با محمد نیک بین، همسر تهمینه میلانی، دوست بود؛ دوستی‌ای که به واسطه تحصیل هر دو در رشته معماری، ایجاد شده بود. در سال ۱۳۷۸، نیک بین به ارشادی پیشنهاد بازی در فیلم «کاکادو» ساخته تهمینه میلانی را داد. ارشادی در ابتدا از این پیشنهاد متعجب شد، اما با متقاعد شدن، در این نقش بازی کرد. حضور در «کاکادو» زمینه ساز بازی در سایر آثار سینمایی برای او شد.

اما نقطه عطف زندگی هنری ارشادی، آشنایی با عباس کیارستمی بود. در سال ۱۳۷۵، تهمینه میلانی او را به عباس کیارستمی معرفی کرد. این آشنایی به بازی در یکی از ماندگارترین آثار سینمای ایران و جهان، یعنی «طعم گیلاس» انجامید. فیلم «طعم گیلاس» که در سال ۱۹۹۷ جایزه نخل طلا جشنواره فیلم کن را از آن خود کرد، موفقیت بزرگی را برای ارشادی به همراه داشت. این فیلم، که در سال ۱۳۷۶ ساخته شد، نه تنها او را در سینمای ایران مطرح کرد، بلکه نظر کارگردانان بزرگ جهان را نیز به سوی او جلب نمود.

ارشادی پس از این موفقیت، به واسطه حضور در «طعم گیلاس» و موفقیت آن در فستیوال‌های جهانی، راه خود را به پروژه‌های بین‌المللی باز کرد. او چندین تجربه بین‌المللی و همکاری موفق با آثار جهانی را در کارنامه دارد. خود ارشادی معتقد بود که اگر قرار بود در سن جوانی بازیگر شود، شاید هرگز به این موفقیت نمی‌رسید، و ورود دیرهنگام او به بازیگری کاملاً مقدر شده بود. او هرگز به کلاس بازیگری نرفت و همه فنون را به صورت تدریجی آموخت. او کم کم آموخت که راه رفتن سینمایی و نگاه کردن سینمایی با هم تفاوت دارند و حالا می‌تواند تکنیک بازیگری را با حالت طبیعی خود ترکیب کند.

بیشتر بخوانید: عباس کیارستمی؛ اسطوره خنثی در سینمای ایران

سینمای جهان؛ از «بادبادک‌باز» تا «آخرین سیاره» و «آگورا»

اولین و مهم‌ترین تجربه بین‌المللی و هالیوودی همایون ارشادی، بازی در فیلم «بادبادک باز» (The Kite Runner) در سال ۲۰۰۷، ساخته مارک فورستر بود. او در این فیلم در یکی از نقش‌های اصلی ایفای نقش کرد. بازی او در این فیلم بسیار مورد توجه منتقدان قرار گرفت، به طوری که روزنامه لس آنجلس تایمز در ۱۸ دسامبر نوشت که «مارک فورستر طبیعی بودن بازی ارشادی را نکته‌ای حیرت‌انگیز می‌داند؛ زیرا او تنها به دل خود متکی است، نه تکنیک‌های بازیگری.» بازی او در «بادبادک‌باز» حتی نامزدی جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد انجمن منتقدان فیلم دالاس فورت ورث و انجمن بازنشستگان آمریکا در سال ۲۰۰۸ را برای او به ارمغان آورد.

موفقیت‌های او در سطح جهانی ادامه یافت و او در سال ۲۰۰۹ با نقش «آسپاسیوس» در فیلم «آگورا» (Agora) به کارگردانی آلخاندرو آمنابار حضور یافت و اعتبار بین‌المللی خود را بیش از پیش افزایش داد. ارشادی همچنین در سال ۲۰۱۲، در فیلم «سی دقیقه پس از نیمه شب» (Zero Dark Thirty) ساخته کاترین بیگلو حضور کوتاهی داشت. در سال ۲۰۱۴ نیز به پروژه «تحت تعقیب‌ترین مرد» (A Most Wanted Man) به کارگردانی آنتون کوربن پیوست و در کنار بازیگران بزرگی، چون فیلیپ سیمور هافمن، ریچل مک آدامز و ویلم دفو در کارکتر «دکتر عبدالله» به ایفای نقش پرداخت.

از دیگر آثار جهانی او می‌توان به فیلم «آرمان شهر» (Utopia) در سال ۲۰۱۵ اشاره کرد که محصول مشترک افغانستان و ایران در ژانر درام بود و داستان زنی به نام جانان را روایت می‌کرد که شوهرش قطع نخاع شده و او تلاش می‌کند فرزندی به دنیا بیاورد. ارشادی برای بازی در «آرمان شهر»، نامزد جایزه بهترین روایت از جوایز بین‌المللی فیلم و ویدئوی تورنتو در سال ۲۰۱۶ شد. همچنین فیلم عاشقانه «علی و نینو» (Ali & Nino) محصول ۲۰۱۶ انگلستان نیز از تجربیات بین‌المللی او محسوب می‌شود.

در خبر‌های اخیر نیز نام او به عنوان یکی از بازیگران فیلم «آخرین سیاره» (The Last Planet) به کارگردانی ترنس مالیک اعلام شد؛ پروژه‌ای که در آن از حضور لیلا حاتمی، دیگر بازیگر مطرح ایرانی نیز نام برده شد.

بیشتر بخوانید: لیلا حاتمی کیست؟

هایون ارشادی در سینمای ایران

اگرچه بازیگری ارشادی پس از «طعم گیلاس» به سرعت جهانی شد، اما او همچنان تمرکز خود را بر فعالیت در داخل ایران حفظ کرد.

هایون ارشادی در فیلم درخت گلابی

پس از «طعم گیلاس»، ارشادی در سال ۱۳۷۶ در فیلم «درخت گلابی» داریوش مهرجویی درخشید و یک بار دیگر بازی او مورد توجه قرار گرفت. این فیلم، که داستان محمود، نویسنده‌ای کم‌کار را روایت می‌کند که برای نوشتن کتاب جدیدش به باغ پدری در دماوند پناه می‌برد و با میوه ندادن درخت گلابی قدیمی، خاطراتش زنده می‌شوند. داستان عاشقانه‌-عارفانه‌ای در نوجوانی که با تم فلسفی خود توانست به یکی از آثار ماندگار سینمای ایران بدل شود.

بیشتر بخوانید: داریوش مهرجویی که بود و چه تاثیری بر سینمای ایران گذاشت؟

همایون ارشادی در فیلم واکنش پنجم

همکاری با تهمینه میلانی پس از «کاکادو» و «طعم گیلاس»، با فیلم «واکنش پنجم» در سال ۱۳۸۱ ادامه یافت؛ یک درام هیجان‌انگیز که به موضوع فرشته و حاج صفدر، پدرشوهر ثروتمند و بانفوذش پس از مرگ همسرش می‌پرداخت.

همایون ارشادی در فیلم «سیمای زنی در دوردست»

او همچنین در سال ۱۳۸۲ در فیلم «سیمای زنی در دوردست» به کارگردانی علی مصفا در نقش «مهندس»، مردی پا به سن گذاشته که از همسر و پسرش جدا شده و تنها زندگی می‌کند، بازی کرد. صدای دختری روی پیغام گیر تلفن، توجه مهندس را جلب می‌کند و مسیر زندگی او را تغییر می‌دهد.

بیشتر بخوانید: علی مصفا کیست؟

همایون ارشادی در فیلم نارنجی پوش

در سال‌های بعد، ارشادی در طیف وسیعی از ژانر‌ها ایفای نقش کرد. از همکاری‌های مهم او با داریوش مهرجویی می‌توان به فیلم کمدی و درام «نارنجی پوش» در سال ۱۳۹۰ اشاره کرد، آخرین فیلم مهرجویی که داستان تحول یک عکاس حرفه‌ای مطبوعات را روایت می‌کند که لباس نارنجی رفتگران را بر تن می‌کند تا به پالایش محیط و روح خود بپردازد. همچنین در سال ۱۳۹۲، در فیلم اجتماعی «اشباح» مهرجویی که با اقتباس از نمایشنامه هنریک ایبسن ساخته شده بود، حضور یافت.

حضور بدون دیالوگ ارشادی در فیلم ملکه

یکی از متفاوت‌ترین نقش‌های ارشادی، حضور بدون دیالوگ او در فیلم «ملکه» (۱۳۹۰) به کارگردانی محمدعلی باشه آهنگر بود. «ملکه» فیلمی در ژانر اکشن و درام درباره سیاوش، یک دیده‌بان است که یک برج پالایشگاه را برای دیده بانی انتخاب کرده است. همکاری او با باشه آهنگر در سال ۱۳۹۷ با فیلم «سرو زیر آب» ادامه یافت. این فیلم، که ژانر درام دارد، درباره راز جهانبخش کرامت است که فاش می‌شود و خواب چیستا، ماهرو و دیگران را آشفته می‌کند.

همایون ارشادی در درام عاشقانه «ناخواسته» و «روزگاری عشق و خیانت»

در کارنامه پربار او، فیلم‌های دیگری نیز به چشم می‌خورند که تنوع نقش‌های او را نشان می‌دهند.

در سال ۱۳۹۲، در فیلم درام و عاشقانه «ناخواسته» به کارگردانی برزو نیک نژاد در کنار مهتاب کرامتی و فرهاد قائمیان بازی کرد. همچنین در همان سال در فیلم «روزگاری عشق و خیانت» داوود بیدل حضور داشت که درباره گذشته پروانه و اتفاق غیرمنتظره‌ای بود که زندگی او و دخترش را غافلگیر می‌کرد.

همایون ارشادی در اثر جنایی «گناهکاران»

در سال ۱۳۹۱، در فیلم جنایی و درام «گناهکاران» به کارگردانی فرامرز قریبیان بازی کرد. داستان این فیلم درباره دختری بود که در زندگی خود با آدم‌های مختلف برخورد می‌کند و هر یک از آنها برداشت خاصی نسبت به او دارند.

آثار دهه ۹۰ همایون ارشادی

از دیگر فیلم‌های او در سال‌های میانی دهه ۹۰ شمسی می‌توان به «ماهی سیاه کوچولو» (۱۳۹۳) اشاره کرد که روایتی اجتماعی درباره مبارزات چریکی نیرو‌های چپ در شمال کشور بود و ارشادی در کنار مریلا زارعی و مصطفی زمانی ایفای نقش کرد. در همان سال، در فیلم «دریا و ماهی پرنده» (۱۳۹۳) نیز بازی کرد که درباره نوجوانی ۱۷ ساله به نام احسان بود که توانایی تکلم و شنیدن نداشت و در مرکز بازپروری نوجوانان بزهکار به سر می‌برد.

در سال ۱۳۹۴، در فیلم درام «ماحی» داوود خیام حضور داشت که داستان یک دختر یتیم را روایت می‌کرد که برای پیشرفت از زیبایی و هوش خود استفاده می‌کرد. یک سال بعد، در فیلم‌های متعددی، چون «انزوا» (۱۳۹۵) در ژانر درام و رازآلود و «هت تریک» (۱۳۹۵) به کارگردانی رامتین لوافی بازی کرد. «انزوا» داستان پرویز را روایت می‌کند که پس از شش سال حبس، برای دفن همسرش مرخصی می‌گیرد، اما فکری دیگر ذهنش را مشغول کرده است.

فیلم «ایتالیا ایتالیا» (۱۳۹۶) در ژانر کمدی و درام نیز از بازی‌های او بود که داستان آشنایی و عاشق شدن برفا و نادر و رسیدن رابطه آنها به نقاط بحرانی را روایت می‌کرد. در سال ۱۳۹۷ نیز در فیلم «مجبوریم» به کارگردانی رضا درمیشیان در ژانر درام و خانوادگی ایفای نقش کرد. همچنین در سال ۱۳۹۹، در فیلم «حکم تجدید نظر» در نقش‌آفرینی کرد که داستان آرش، متهم به قتل نامزدش لیدا، بود.

سریال‌های همایون ارشادی

همایون ارشادی تنها به سینما محدود نشد و در مجموعه‌های تلویزیونی متعددی نیز حضور یافت. او در سریال‌هایی، چون «بگذار آفتاب برآید» (۱۳۷۷–۱۳۷۸)، «آخرین روز‌های شاد بودن» (۱۳۸۰)، «من نه منم» (۱۳۸۵) و «تا ثریا» (۱۳۹۰) نقش‌آفرینی کرد. وی در سریال «زخم» (۱۳۹۳) ایفاگر نقش پدر لیلا اوتادی بود و خود اعتراف کرد که به دلیل هم‌سن بودن دخترش با خانم اوتادی، با این نقش ارتباط زیادی برقرار کرد و از روابط پدرانه خود با دخترش ناخودآگاه الگو می‌گرفت که همین امر باعث باورپذیر شدن رابطه پدر و دختری در آن سریال شد. از دیگر آثار تلویزیونی او می‌توان به «خانه‌ای روی تپه» (۱۳۹۱–۱۳۹۲)، «آسپرین» (۱۳۹۵) و «دیواربه‌دیوار» (۱۳۹۶) اشاره کرد.

همایون ارشادی و عشق به ایران

ارشادی با وجود شهرت جهانی، همواره ترجیح داد در ایران زندگی کند. او خارج از کشور زندگی کرده و درس خوانده بود، اما تصمیم گرفت به ایران بازگردد و این کشور را محل زندگی و کار خود قرار دهد. او صراحتاً بیان کرده بود که اگر می‌خواست در خارج از کشور به صورت کامل بازیگری کند، تا کنون از ایران رفته بود، اما "اینجا کشور من است". او حتی پیشنهاد منیجر خود را مبنی بر اقامت در خارج برای موقعیت‌های کاری بهتر رد کرده بود. ارشادی تأکید داشت که به دلیل پایبندی به چارچوب‌ها و خطوط قرمزی که به واسطه حضور در سینمای ایران دارد، برخی کار‌های خارجی را نمی‌پذیرد و دوست دارد با همین قوانین کار کند، هرچند که اذعان داشت که اگر خارج از ایران زندگی می‌کرد، این محدودیت‌ها را نداشت.

سینمای ایران و جهان از نگاه همایون ارشادی

او تفاوت اصلی سینمای ایران با سینمای جهان را در فناوری بسیار پیشرفته‌تر سینمای غرب و سرمایه‌گذاری‌های کلان آنها می‌دانست. وی اشاره می‌کرد که در سینمای جهان، برنامه‌ریزی‌ها دقیق و کامل است، در حالی که در ایران، سرمایه گذار اغلب ابتدا با مقداری پول کار را شروع می‌کند و در حین تولید سعی در تأمین بقیه سرمایه دارد.

زندگی شخصی همایون ارشادی

همایون ارشادی سال‌هاست که ازدواج کرده و یک دختر و یک پسر دارد که هر دو در سن جوانی قرار دارند. او همیشه تلاش می‌کرد رابطه‌ای دوستانه و رفاقتی با فرزندانش داشته باشد تا بتوانند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند.

این هنرمند فقید نه تنها موفق شد وارد دنیای هنر شود، بلکه به سرعت و بدون هیچ گونه آموزش آکادمیک بازیگری، به واسطه استعداد و عشقش به سینما، به یکی از بازیگران مشهور و فاخر تبدیل شد؛ کسی که ترجیح داد ریشه‌های خود را در ایران حفظ کند، حتی زمانی که در صحنه جهانی می‌درخشید. یاد و نام این بازیگر ارزشمند، که «طعم گیلاس» را به جهان شناساند و نام ایران را در پروژه‌های بزرگ هالیوودی در کنار ستارگان بین‌المللی مطرح کرد، در تاریخ سینمای ایران و جهان ماندگار خواهد ماند. خانه سینما نیز ضمن تأیید خبر فوت و ابراز تسلیت، درگذشت این هنرمند ارزشمند را به جامعه هنری تسلیت گفت.